Η Τέχνη, φως και ρωγμή στις σκοτεινιές της εποχής μας, η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης στη Σαλαμίνα!

Η τέχνη ειναι σπέρμα και γνώση των λαών 

και μέσο για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος!

Ο Γιωργος Μηλίωνης, δημσιογραφός, η  Αρετή Κουμάκη, εικαστικός/ εκπαιδευτικός και ο Τάκης Βαρελάς ζωγράφος και μελος του ΔΣ του ΕΜΣΤ με αφορμή τηνΠαγκοσμια ημέρα της Ποιησης κατέθεσαν τις απόψεις τους για την συλλειτουργία των τεχνών, του ρολου της τεχνης και των καλλιτεχνών, αλλα και αναγκαιοτητα των εικαστικώνμαθηματων στην εκπαιδευση και ιδαίτερα στα παιδιά. Γονιμος διαλογος για την τεχνη, το πολιτισμό, την αισθητική καλλιεργεια η συζήτηση που ακολούθησε.

Ανοίγοντας την εκδήλωση την Παρασκευή 21 / 3 /2025  στο Κεντρο Νεοτητας Σαλαμίνας, η Πρόεδρος του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Σαλαμίνας Μαρία Βροτσου καλωσόρισε του παρευρισκόμενους στην εκδήλωση για την παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης και  σημείωσε, πως η σημερινή πρωτοβουλία της Επιτροπή Ειρήνης Σαλαμίνας, της Ομάδας γυναικών Σαλαμίνας (μέλος ΟΓΕ), του Σύλλογου δάσκαλων & νηπιαγωγών Σαλαμίνας, της  ΕΛΜΕ Πειραιά, του Σωματείου συνταξιούχων ΙΚΑ – ΕΤΜ Σαλαμίνας, της Λαογραφική στέγη Σαλαμίνας και του Εικαστικού συλλόγου  «Ι. Σπηλιόπουλος», πρόκειται για μια άλλου τύπου προσέγγιση της ημέρας της ποίησης, περα από την κλασική απαγγελία ποιημάτων, μιας και το ζητούμενο, είναι να αναδειχθούν τα κοινά σημεία και η αφετηρία του διαλόγου των τεχνών, ως αφετηρία και πηγή αμφίδρομης έμπνευσης.

Με την εκδήλωση μας επιδιώκουμε να ρίξουμε φως, στα πως και τα γιατί, η ποίηση συναντήθηκε με τη μουσική  και δημιουργήθηκαν διαχρονικά έργα και έγιναν κτήμα του λαού μας, επιδρώντας καταλυτικά στην κοινωνία, αγγίζοντας κάθε πτυχή της ζωής μας, από τον έρωτα, την αγάπη, αλλά και στους αγώνες για την δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη, την Ειρήνη και την φιλία και την αλληλεγγύη των λαών.

Ευελπιστούμε, να ρίξουμε φως στα πως και τα γιατί συνδέθηκε, η ποίηση, η μουσική, το τραγούδι, η ζωγραφική, το θέατρο,  εμπνεύστηκαν από το λαό μας και συλλειτουργήσαν, επέστρεψαν και στήριξαν τον αντιδικτατορικό αγώνα του λαού μας.

Θέλουμε να ανοίξουμε την συζήτηση για τη σημασία των καλλιτεχνικών μαθημάτων στην εκπαίδευση, στα σχολεία, τα γυμνάσια και τα Λύκεια και το σημαντικό ρόλο που παίζουν διαμόρφωση ισχυρού χαρακτήρα και της  προσωπικότητας των παιδιών»

Στόχος μας είναι η καλλιέργεια της σχέσης της τέχνης με την κοινωνία μιας και η τέχνη και το καλλιτεχνικό έργο είναι κοινωνικό αγαθό και οφείλεται να προσφέρεται στην κοινωνία  αδαπάνως.

Οι τρεις θεματικές ενότητες της εκδήλωσης για την Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης αποτελούν σημείο αναφοράς για τα παραπάνω και σας καλούμε να συμμετέχετε σε μια δημιουργική συζήτηση με τους εισηγητές των θεματικών ενοτήτων της εκδήλωσης. (Συντακτική σημείωση. Ο Γιώργος Μηλιώνης,  μέλος του Εθνικού Συμβούλιου της ΕΕΔΥΕ Δημοσιογράφος του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ) εκτάκτως του ζητήθηκε να καλύψει τις κινητοποιήσεις έξω από την Ισραηλινή Πρεσβεία που διαδηλώνουν ενάντια  τις σφαγές στην Παλαιστίνη και έστειλε την ομιλία του γραπτή, η οποία διαβάστηκε από την Γιώτα Κουτσαυλή, Νηπιαγωγό και μέλος του ΔΣ των Δάσκαλων και Νηπιαγωγών της Σαλαμίνας με θέμα: «Η ποίηση και η λογοτεχνία, σπέρμα των τεχνών» στη συνέχεια ο λόγος δόθηκε στην Αρετή Κουμάκη, Εικαστικό εκπαιδευτικό, στο Δημοτικό του Αιαντείου, εισηγήτρια του δεύτερου θέματος: «Η σημασία των καλλιτεχνικών μαθημάτων στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας των παιδιών», την τρίτη ενότητα παρουσίασε ο Βαρελάς Τάκης, Ζωγράφος, Πρόεδρος της Επιτροπής Ειρήνης Σαλαμίνας, μέλος του ΔΣ του ΕΜΣΤ «Η τέχνη, μέσο για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος»

Παρατίθενται οι ομιλίες τους

Ο Γιώργος Μηλιώνης,  μέλος του Εθνικού Συμβούλιου της ΕΕΔΥΕ Δημοσιογράφος του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ)

«Η ποίηση και η λογοτεχνία, σπέρμα των τεχνών»

Συναγωνίστριες και συναγωνιστές, φίλες και φίλοι καλησπέρα!

Σας ευχαριστώ για την τιμή της σημερινής πρόσκλησης, θα ήθελα πάρα πολύ να είμαι μαζί σας, όμως αυτή τη στιγμή βρίσκομαι -και καλύπτω δημοσιογραφικά- την μεγάλη πορεία προς την ισραηλινή πρεσβεία στην οποία έχει καλέσει η ΚΝΕ καταγγέλλοντας τα συνεχιζόμενα εγκλήματα του κράτους-δολοφόνου του Ισραήλ στη Γάζα και με σύνθημα με σύνθημα: «Με την Παλαιστίνη ως την λευτεριά! Καμία στήριξη στο κράτος-δολοφόνο του Ισραήλ!».

 Ελπίζω να συναντηθούμε το συντομότερο δυνατό.

 Η ανθρώπινη ζωή είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια μηχανιστική, πανομοιότυπη “απάντηση” στη φύση. Ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο: Έχει φαντασία, αναμνήσεις και επιθυμίες, έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει τον αντικειμενικό κόσμο που υπάρχει έξω από  τη συνείδησή του, έχει τη δυνατότητα δημιουργίας μέσω της συνειδητής σχεδιασμένης εργασίας, μέσω της ιστορικής πράξης.

 Ο άνθρωπος δημιουργεί πολιτισμό. Άρα μπορεί και να γνωρίσει και να αλλάξει τον κόσμο. Η πορεία του ανθρώπου προς την απόκτηση κοινωνικής συνείδησης του κόσμου που τον περιβάλλει και των κοινωνικών σχέσεων μέσα στις οποίες ζει είναι επική.

 Η κοινωνική συνείδηση έχει διάφορες μορφές. Μια από αυτές είναι η Τέχνη η οποία αποτελεί έναν ιδιαίτερο τρόπο αντανάκλασης του υλικού κόσμου στη συνείδηση του ανθρώπου και βεβαίως του καλλιτέχνη.

 Η Τέχνη είναι διαδικασία γνώσης δεν είναι μόνο έκφραση και καλλιέργεια του συναισθήματος. Πριν από 16.000 χρόνια στο σπήλαιο της Αλταμίρα στην Ισπανία οι τοίχοι και οι οροφές του καλύφθηκαν με σκίτσα τα οποία απεικονίζουν βουβάλους, ελάφια και άλογα, ακίνητα ή σε κίνηση, και σκηνές κυνηγιού.

Αυτό είναι γνώση για το τι περιέβαλλε τον άνθρωπο της εποχής εκείνης, για το πως εξασφάλιζε την τροφή του.

Είναι γνώση ακόμα και του μεγέθους ή του αριθμού των ζώων που υπήρχαν, των κινδύνων που ελλόχευαν, με λίγα λόγια, γνώση πάρα πολλών πραγμάτων που ίσως φαίνονται “ταπεινά” και “καθημερινά”, όμως αποτελούν τον τεράστιο πλούτο της δημιουργικής προσπάθειας του ανθρώπου στο σύνολό της.

 Η σημασία της τέχνης από τη σκοπιά αυτή, της γνώσης, γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν αναλογιστούμε για μια στιγμή, ότι αυτά που έχουμε κληρονομήσει είναι μόνο όσα έγινε κατορθωτό να αποτυπωθούν στη  πέτρα ή στο χαρτί, στον καμβά ή στο μάρμαρο και ότι είναι εκατομμύρια εκατομμυρίων τα ίχνη της ανθρώπινης προσπάθειας που χάθηκαν.

 Βεβαίως η Τέχνη κινητοποιεί μαζί με τη σκέψη και το συναίσθημα και τη βούληση, συνολικά είναι από τα πιο λαμπρά επιτεύγματα της ανθρώπινης διάνοιας και μπορεί να αλλάζει τους ανθρώπους και μέσα από αυτούς τον κόσμο στον βαθμό που εκφράζει την πραγματικότητα.

 Γιατί στην Τέχνη υπάρχει η ανθρώπινη υποκειμενικότητα, σε αυτήν συμμετέχει η προσωπικότητα του καλλιτέχνη, η πείρα του, η κοσμοθεωρία του, η κοινωνική, ταξική του θέση, ο ανθρώπινος ψυχισμός.

Αυτά δεν εμποδίζουν τον αληθινό καλλιτέχνη να διεισδύσει στην αλήθεια, δηλαδή μέσα από μια διαλεκτική σχέση, καθώς το ζωντανό υλικό με το οποίο δουλεύει “αντιστέκεται”, να γράψει, να σχεδιάσει, να σμιλεύσει αληθινές μορφές ανθρώπων και κοινωνικών σχέσεων, να αντικατοπτρίσει γεγονότα, τη ζωή την ίδια.

 Εξίσου μεγαλειώδες - αλλά δεν μπορούμε σήμερα να μπούμε σε αυτό – είναι και το πως, με ποιούς τρόπους, με ποιά είδη Τέχνης και μορφές ανά ιστορική εποχή αντανακλάστηκε στην Τέχνη η ζωή.

Θα υποστηρίζαμε πως είναι αδιαμφισβήτητο πως η ποίηση και η λογοτεχνία, και πολύ περισσότερο μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, κατέχουν σε κάθε ιστορική εποχή τα πρωτεία στη αντανάκλαση για την οποία μιλήσαμε.

 Η τεράστια προφορική παράδοση κάθε λαού η οποία αναπτύχθηκε και εκφράστηκε για αιώνες από ανώνυμους δημιουργούς περιέχει θησαυρούς, ενώ σε κάποια βαθμίδα της κοινωνικής εξέλιξης που συνοδευόταν και από άλλα στοιχεία ο προφορικός λόγος, η γλώσσα, κωδικοποιήθηκε σε γραπτό και η λογοτεχνία μορφοποιήθηκε σε ανώτερη βαθμίδα με αποκορύφωμα το αστικό μυθιστόρημα το οποίο κυριολεκτικά αποτελεί αρχιτεκτονικό έργο.

 Ο συγγραφέας δημιουργεί χαρακτήρες, “πρόσωπα” τα οποία όμως αντανακλούν κοινωνικές-ταξικές θέσεις, ανιχνεύει κοινωνικές σχέσεις και συμπεριφορές, ιχνηλατεί τον ιδιαίτερο ψυχισμό των ηρώων του, αφηγείται ο ίδιος, ή βάζει τους ήρωές του να μιλούν, η ποικιλία των μορφών είναι μεγάλη.

Φυσικά, όλα όσα αναφέραμε στην αρχή, για το πως “δαμάζει” ο συγγραφέας το υλικό του, σε τι βάθος διεισδύει στην αλήθεια τι αναδεικνύει από την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του, ποιά προοπτική ανοίγει μέσα από το έργο του, παίζουν τον ρόλο τους.

Θα θέλαμε να επισημάνουμε, επίσης στο σημείο αυτό και το εξής: Η Τέχνη δεν ακολουθεί ευθέως την πορεία της κοινωνικής ανάπτυξης. Μπορεί να προηγείται, μπορεί και να είναι παρακολούθημα. Βέβαια σε περιόδους που το ιστορικά γερασμένο σύστημα τρίζει, όταν ακούγονται τα πρώτα προμηνύματα του υπώκοφου βοητού μιας κοινωνικής επανάστασης παρατηρείται φιλολογική κινητικότητα, τόσο ως προς την παραγωγή νέων έργων, όσο και ως προς την φιλομάθεια.

 Αντίστοιχο ρόλο και πάντα προηγούμενη απο το “απαιτητικό” μυθιστόρημα, διαδραματίζει η ποίηση, αυτή  η “καιόμενη βάτος” κάθε ιστορικής εποχής και μάλιστα εμβληματική.

 Δεν υπάρχει λαός που οι μεγάλες στιγμές του να μην ανέδειξαν μεγάλη ποίηση που “σήκωσε στους ώμους της” την εποχή.

Η “μεγάλη ποίηση” δεν πρέπει να συγχέεται ή να ταυτίζεται με τον μεγάλο όγκο του ποιητικού έργου ή με το μακροσκελές ποίημα. Σημασία έχει το περιεχόμενό του και μιας και μιλάμε για λογοτεχνία η γλώσσα του. Η “μεγάλη ποίηση” είναι εκείνη που γράφτηκε στη γλώσσα που μιλά ο λαός. Η “μεγάλη ποίηση” σπάει τον “λογιοτατισμό” και την δήθεν γλώσσα. Μιλά ζωντανά, όπως μιλούν οι άνθρωποι όταν ανθίζει η ψυχή τους, όταν σηκώνει μπόϊ η σκέψη τους, όταν βαδίζει όρθια η ζωή τους, όταν λαχταρούν τη ζωή και όχι την επιβίωση.

Ανάμεσα στις διάφορες μορφές Τέχνης δεν υπάρχουν τείχη. Όπως είναι φυσικό η καθεμιά επηρεάζει με τον τρόπο της την άλλη η οποία αφομοιώνει, μεταπλάθει, αναπτύσσει με τα δικά της μέσα αυτή τη σχέση.

Η πιο σημαντική και “ανιχνεύσιμη” επιρροή της ποίησης και του μυθιστορήματος, της λογοτεχνίας εν γένει, είναι στην ζωγραφική και την μουσική.

Αυτές οι δύο τέχνες είναι περισσότερο βάθος παρά επιφάνεια.

Στην ανάπτυξή τους παραμερίζουν το φυσικό φαινόμενο της όρασης και της ακοής και καταβυθίζονται σε απύθμενα βάθη στο εσωτερικό του ανθρώπου για να ανεβάσουν σε εξίσου τεράστια ύψη, τον εσωτερικό του πλούτο, χαρά αλλά και καημό, απελπισία αλλά και ελπίδα.

Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά: Ο Σάντρο Μποτιτσέλλι ζωγράφισε με έξοχο τρόπο την “Κόλαση” του Δάντη, από το έργο “Κόλαση-Καθαρτήριο-Παράδεισος”, αυτό το μνημείο του ανθρώπινου πολιτισμού, η μέθεξη φθάνει στο απόγειό της όταν ακούμε την “Ωδή στη χαρά” του Σίλλερ στην 9η Συμφωνία του Μπετόβεν.

Τι πρωτόγνωρα συναισθήματα, τι σκέψεις γεννιούνται, τι ορίζοντες ανοίγονται όταν ακούμε, για παράδειγμα, τις έξοχες όπερες του Τζουζέπε Βέρντι.

Στην Ελλάδα, η ποίηση, η λογοτεχνία, “συνομίλησαν” πάρα πολύ ιδιαίτερα με την μουσική. Ο δρόμος που άνοιξε ο Μίκης Θεοδωράκης με την μελοποιημένη ποίηση και τις λαϊκές συναυλίες, έφερε για πρώτη φορά σε επαφή πλατιά λαϊκά στρώματα με μεγάλα έργα ποιητών. “Επιτάφιος”, “Ρωμιοσύνη”, “Πνευματικό Εμβατήριο”, “Άξιον Εστί”, “Κάντο Χενεράλ” για να αναφέρουμε μερικά ενδεικτικά.

 Έργα ποιητών μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Χρήστος Λεοντής με το αριστουργηματικό “Καπνισμένο Τσουκάλι”, ποιός δεν ανατριχιάζει ακούγοντας τον “Θρήνο για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας” του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στη μελοποίηση του Σταύρου Ξαρχάκου.

 Ποιός δεν “ακούει” με διαφορετικό τρόπο, βαθύ, ουσιαστικό, το όνομα “Μακρόνησος” μετά την μελοποίηση του “Πέτρινου Χρόνου” του Γιάννη Ρίτσου από τον Θάνο Μικρούτσικο;

Ας αναλογιστούμε πόσοι γνώρισαν τον Νίκο Καββαδία με την μελοποίηση ποιημάτων του πάλι από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Η ποίηση και η λογοτεχνία “συνομίλησαν” και με το θέατρο και με τον κινηματογράφο και αυτά με τη σειρά τους “συνομίλησαν” με την μουσική, αλλά και τη ζωγραφική.

Είναι πολύ σημαντικό οτι όλος αυτός ο ποιητικός και μουσικός πλούτος είχε και έχει άρρηκτους δεσμούς με το λαϊκό κίνημα, που διεκδικούσε και διεκδικεί, άνοιγε και ανοίγει δρόμους και στον πολιτισμό μέσα από την παρέμβασή του στις εξελίξεις. Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι ούτε άθροισμα εκδηλώσεων, ούτε κάτι παράπλευρο από τον καθημερινό αγώνα του οργανωμένου λαϊκού κινήματος, ενάντια σε ότι του τσακίζει τη ζωή, ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

 Στο δρόμο, στον οργανωμένο αγώνα του ταξικού κινήματος, γεννιούνται οι συνειδήσεις και εκεί θα είναι πάντα μαζί μας τραγούδια, ποιήματα, λογοτεχνία, ζωγραφική, θέατρο, κινηματογράφος, η Τέχνη.

Είναι αυτή η Τέχνη που η πραγματική αποστολή της είναι να ξυπνά στον άνθρωπο την πιο ανθρώπινη ιδιότητά του, τη δημιουργική του δύναμη, να υποτάσσει τη φύση και την κοινωνία στους σκοπούς του.

Από αντικείμενο αισθητικής χειραγώγησης, ο άνθρωπος γίνεται έτσι υποκείμενο συνδημιουργίας.

Να τα διατηρούμε ζωντανά, να τα μεταλαμπαδεύουμε αυτά τα έργα, τις συνθήκες που τα γέννησαν, το μπόϊ που μας έδωσαν στη νέα γενιά. Οι εκπαιδευτικοί μας έχουν να παίξουν σπουδαίο ρόλο σε αυτό. Είναι το χρέος μας σε αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς, το χρέος μας στον αγώνα για να βγούμε στο φως.

Σας ευχαριστώ

Αρετή Κουμάκη ,Εικαστικός, εκπαιδευτικός

 

Ο ρόλος της καλλιτεχνικής παιδείας στη διαμόρφωσητου χαρακτήρα και της προσωπικότητας των παιδιών.

Μέσα από την τέχνη, Ο άνθρωπος εκφράζεται και δημιουργεί. Μέσα από τις μορφές της τέχνης, ο άνθρωπος αισθητοποιεί τα όνειρα του ,  τραγουδά τα αισθήματά του,  χορεύει, γράφει ποίηση. Αφαιρέστε του αυτές τις ιδιότητες και όπως λέει η Ρένα Ανούση θα σας μείνει ένα πλάσμα φτωχό, κενό και δυστυχισμένο.

Είμαι δασκάλα εικαστικών. Δουλεύω με μικρά παιδιά , πράγμα δύσκολο και υπέροχο μαζί.

Η Τσάπμαν (1998)  δηλώνει ότι  η εκπαίδευση που προετοιμάζει τους νέους να είναι πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας , οδηγεί σε 3 πρωταρχικές ευθύνες και ιδιαίτερα στην καλλιτεχνική εκπαίδευση

1.    Προσωπική ολοκλήρωση και δημιουργική ανάπτυξη.

2.    Κοινωνική συνείδηση και κοινωνική υπευθυνότητα.

3.    Κατανόηση της πολιτιστικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς.

Η καλλιτεχνική παιδεία περιλαμβάνει την εκπαίδευση στην τέχνη και την εκπαίδευση μέσω της τέχνης. Μέσω της τέχνης  η διδασκαλία διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων γίνεται πιο ενδιαφέρουσα. Μέσω έντεχνων συλλογισμών (artful thinking), τα παιδιά μπορούν ευκολότερα να προσεγγίσουν έννοιες και καταστάσεις χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις τους.

Στην ίδια την τέχνη, οι μαθητές εκπαιδεύονται με διαφορετικό τρόπο, ο οποίος πηγάζει και εξαρτάται άμεσα από τους όρους που θέτει η εκάστοτε κοινωνία, κοινωνικούς πολιτικούς οικονομικούς.

Παλαιότερα η ενασχόληση με την τέχνη θεωρείτο σαν προνόμιο μιας ελίτ.

Οι καλλιτέχνες παρουσιάζονταν σαν απρόσιτοι ή βασανισμένοι και τα έργα τους άπιαστα αριστουργήματα που τα παιδιά όφειλαν να μελετούν και να μιμούνται. Αργότερα, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, με την ανάγκη παραγωγής και βιομηχανικού σχεδιασμού, δόθηκε έμφαση στους αυστηρούς κανόνες σχεδίου, τις ίσιες γραμμές και τη χρησιμότητα του σχεδίου στη βιομηχανία.

Στις μέρες μας, η καλλιτεχνική παιδεία απευθύνεται σε όλους τους μαθητές και δίνει έμφαση στην αυτοέκφραση.

Η παιδική τέχνη δεν αντιμετωπίζεται σαν ανώριμη τέχνη που θα εξελιχθεί με την ενηλικίωση αλλά ως αυτούσια, με δική της αξία.

Μέσα από την επαφή τους με έργα τέχνης, μελωδίες, θεατρικό παιχνίδι, τα παιδιά μαθαίνουν να παρατηρούν, να αφουγκράζονται τα συναισθήματά τους, να συνειδητοποιούν και να εκφράζουν τις ιδέες τους.

Μέσα από την καλλιτεχνική παιδεία, δεν γίνονται μάστορες, βιρτουόζοι και φωτισμένοι ερμηνευτές αλλά βρίσκουν έναν ασφαλή χώρο να διατυπώσουν ιδέες, να επικοινωνήσουν και να δημιουργήσουν.

Η αισθητική αγωγή είναι μια διαδικασία βιωματική. Διδάσκεται από καλλιτέχνες και όταν γίνεται σωστά, δείχνει στους νέους ανθρώπους τη χρυσή τομή ανάμεσα στην ελευθερία και την ασυδοσία καθώς διέπεται από κανόνες και αρμονία. Τους μιλά για ισορροπία ανάμεσα σε φόρμες, όγκους, ήχους, σιωπές, έντασεις ,  ποσότητες. Όροι και κανόνες που διέπουν και μια αρμονική κοινωνία.

Τους διδάσκει ότι τα λάθη είναι ευκαιρίες για καινούργια αρχή. Δεν απορρίπτουμε και δεν παραιτούμαστε χωρίς αγώνα. Ένα λάθος μας οδηγεί σε νέους δρόμους. Είναι ένα πρόβλημα που λύνεται διαφορετικά. Καλλιεργεί με τον τρόπο αυτό την δημιουργικότητα και την αγωνιστικότητα.

Καθώς κάθε έργο είναι κομμάτι του εαυτού μας και προκύπτει με κόπο, μαθαίνουμε να εκτιμούμε εξίσου και τα έργα των συμμαθητών μας . Καλλιεργούμε την ενσυναίσθηση και το σεβασμό .

Συχνά, η μη λεκτική επικοινωνία είναι πιο εύκολη μέσω της τέχνης ιδίως σε ομάδες μικρότερης ηλικίας ή σε ομάδες με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες. Σε αυτή την περίπτωση , η τέχνη δρα θεραπευτικά και υποστηρικτικά.

Στην εποχή μας που η ποσότητα και η ταχύτητα πληροφοριών υπερτερεί της εμβάθυνσης, οι μαθητές εκπαιδεύονται μέσω της τέχνης στην παρατήρηση, την αξιολόγηση και την κριτική σκέψη, την αξία της βραδύτητας. Παράλληλα μέσα από το θέατρο, την ποίηση και γενικότερα τις τέχνες γίνονται επίκαιρα υψηλά νοήματα και αξίες αντίβαρα του γρήγορου κέρδους, του εγωκεντρισμού και της αδιαφορίας για τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον.

Γνωρίζοντας την πολιτιστική κληρονομιά άλλων λαών, οι νέοι άνθρωποι εκτιμούν τους διαφορετικούς πολιτισμούς αποδέχονται την αξία ανθρώπων με διαφορετική γλώσσα, μορφή, θρησκεία και παράδοση. Μαθαίνουν να σέβονται την διαφορετικότητα.

Μέσα από την ιστορία της τέχνης, οι νέοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι τέχνη είναι καθρέφτης της κοινωνίας και της ζωής. Εξελίσσεται, μεταμορφώνεται, σχολιάζει , επισημαίνει και κρίνει όσα απασχολούν τον άνθρωπο.

 Η καλλιτεχνική παιδεία διαμορφώνει ανθρώπους που σκέφτονται έξω από πλαίσια, στερεότυπα, ακρότητες και ανούσιες υπερβολές. Στρέφει το βλέμμα στη φύση ,στο περιβάλλον, αντικειμενοποιεί τα συναισθήματα, τα όνειρα ,τη φαντασία , βλέπει μέσα στην ψυχή και βοηθά να παρατηρήσουμε και τι να κατανοήσουμε.

 Είναι όπως λέει ο Καζαντζάκης

« την πνοή τούτη μαχόμαστε

 να κάμουμε ορατή …

να της δώσουμε πρόσωπα, να μη μας φύγει…»

                                                                         Αρετή Κουμάκη ,Εικαστικός, εκπαιδευτικός

Βαρελάς Τάκης 

Ζωγράφος, Πρόεδρος της Επιτροπής Ειρήνης Σαλαμίνας, μέλος του ΔΣ του ΕΜΣΤ

Η τέχνη το μέσο, για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος

Καλησπέρα σε όλες και όλους.

Σας ευχαριστούμε που είσαστε σήμερα μαζί μας.

Ευελπιστώ πως θα είναι χρήσιμη, η παρέμβαση μου και  θα συμβάλλει στο να δούμε τα τεχνών μέσα από το πεδίο της συλλειτουργείας τους και σύναμμα ως σημείου αναφοράς της ελευθέριας έκφρασης του ανθρώπου, εξετάζοντας τα, στα πλαίσια των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων, στο χρόνο και το χώρο, και την θεματική, που οι καλλιτέχνες δημιουργούν το καλλιτεχνικό έργο.   

Σήμερα, 21 Μάρτη, Παγκόσμια ημέρα της ποίησης, μας δίνεται  αφορμή, να ανοίξουμε τη συζήτηση για την τεχνη και το ρόλο τους, αναδεικνύοντας την αλληλεπίδραση και την σχέση των τεχνών, με τις ανθρώπινες λειτουργείες και πως αυτές, διαμορφώνουν χαρακτήρες, απόψεις, στάσεις,  συμπεριφορές και δράσεις, όπως επίσης  και ισχυρές προσωπικότητες, ικανές να προάγουν τον άνθρωπο και την ζωή του.

Πολύ συζήτηση γίνεται τώρα τελευταία για την τέχνη και το έργο του καλλιτέχνη. Πολλές απόψεις, θέσεις συμπροφορές κάνουν το γύρω του διαδικτύου ακόμα και προπηλακισμοί καλλιτεχνών, κυρίως από ομάδες που εμφορούνται ιδεολογικά από σκοταδιστικές αντιλήψεις.

Όπως και να εχει, η τέχνη και το καλλιτεχνικό έργο που υποβάλλεται σε θέαση, αυτόματα θέτει ερωτήματα, θέτει διλήμματα, για να εξάγονται συμπεράσματα, σκέψη, γνώση και δράση.

Αρα ένα πρώτο δίλημμα που τίθεται είναι: Τέχνη που να πηγάζει από τα βαθιά στρώματα και υποστρώματα του ψυχισμού ή τέχνη που να τροφοδοτείται από την ιστορική πραγματικότητα και να την τροφοδοτεί;

Αυτονομία της τέχνης, με αποκλειστικό σκοπό την αισθητική συγκίνηση, ή τέχνη - πνευματικό όπλο για ενεργοποίηση των κοινωνικών και παραγωγικών δυνάμεων σε όφελος του ανθρώπου;

Σε τελευταία ανάλυση, τέχνη ατομοκεντρική ή τέχνη κοινωνική;

Σ' αυτά τα ερωτήματα συμπυκνώνεται λίγο-πολύ η αντιπαράθεση δεκαετίες τώρα, με ένταση και οξύτητα, γιατί στην ουσία της, δεν αφορά μόνο την αισθητική, αλλά την ιδεολογία και την πολιτική.

Αρχικά τίθεται το  ερώτημα τι είναι Τέχνη και ποιος ο ρόλος της;

Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε αρχικά, πως η τέχνη είναι μια μορφή κοινωνικής συνείδησης, μια ιδιαίτερη μορφή υποκειμενικής αντανάκλασης της πραγματικότητας από τον καλλιτέχνη και τον άνθρωπο γενικότερα.

Αν όμως ψάξουμε βαθύτερα, θα ανακαλύψουμε ότι πριν απ' αυτό και πριν από κάθε τι άλλο, η Τέχνη είναι μια μορφή εργασίας.

Θα έλεγα πως είναι ένας ξεχωριστός τρόπος, με τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να αφομοιώσει την πραγματικότητα, φυσική και κοινωνική, για να μπορέσει να την ελέγξει, να κυριαρχήσει σ' αυτήν, δίπλα στους άλλους δύο τρόπους εργασίας, την πρακτική - τεχνική και την επιστημονική.

Κατ επέκταση μπορούμε να πούμε, πως η αληθινή, η μεγάλη, πρωτοπόρα Τέχνη είναι αυτή που καλλιεργεί στον άνθρωπο τη βαθύτερη συνείδηση της ανθρωπιάς του, της δύναμής του να υποτάξει τη φύση και την κοινωνία στις ανάγκες του, μιας και είναι σαφές πως πριν από οτιδήποτε άλλο  η εργασία διαμόρφωσε τον άνθρωπο.

«Μέσα από την εργασία το μπροστινό πόδι του πιθήκου μετεξελίχθηκε στην πορεία κάποιων αιώνων σε χέρι του Ραφαήλ» όπως γράφει ο Ενγκελς στο εξαιρετικό έργο του "Ο ρόλος της εργασίας για την εξανθρώπιση του πιθήκου".

Η συνειδητή εργασία είναι το ειδοποιό χαρακτηριστικό του ανθρώπου, αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου. Και αφού η εργασία μάς διαμόρφωσε ως είδος και εξακολουθεί να μας διαμορφώνει, μαζί διαμορφώνει και την κοινωνική μας συνείδηση.

Ο αληθινός σκοπός της Τέχνης δεν είναι να μας εφησυχάζει απέναντι στη ζωή, ο ουσιαστικός της ρόλος, είναι να διεγείρει την σκέψη, προκαλώντας αλυσωδετες διεργασίες στον ανθρώπινο νου και δια μέσου της παρατήρησης, της ανάλυσης και της σύνθεσης, να δημιουργεί νεα δεδομένα που  να αντανακλούν  στις νέες συνθήκες.

Πρακτικά σημαίνει πως πραγματική λειτουργία της, δεν είναι να τρέχει πίσω από το κοινό της, αλλά να το καθοδηγεί. Να φωτίζει εκείνες της πλευρές της ζωής ας ε΄ναι στην σκοτεινιά, να ανοίγει μια χαραμάδα για να διαβεί το φως, στην κατεύθυνση της "ελευθερίας", της απαλλαγής του ανθρώπου, από τους φυσικούς, κοινωνικούς και πνευματικούς καταναγκασμούς.

Και εδώ, αυτονόητα τίθεται το ερώτημα, ποιος είναι ο σύγχρονος ρόλος των καλλιτεχνών δημιουργών;

 Στην εποχή μας και όχι στις εποχές των άλλων, στη ζώσα δράση  του σήμερα θαρρώ πως πρέπει να γίνουν οι καλλιτέχνες, κήρυκες της ιστορικά χρήσιμης αλήθειας, της αλήθειας που βοηθά τους "κάτω", τους ανθρώπους του λαού, τους απλούς και τους ταπεινούς καλλιεργητές της ζωής,  να καταλάβουν πώς πρέπει να συμπεριφερθούν για να εξανθρωπίσουν τη ζωή, να αποτελέσουν ένα είδος συνδιοργανοτών μιας άλλης αντίληψης και δράσης για καλύτερη ζωή.

«Η στράτευσή» δυστυχώς, είναι έννοια συνειδητά λοιδωριμένη από την κυρίαρχη αντίληψη  που προωθεί η αστική τάξη, αν και η στράτευση, αποτελεί συνειδητή επιλογή συνεισφοράς υλικών και  πνευματικών αξιών, που υπηρετούν στην ύψωση του ανθρώπου.

Αλίμονο σε όποιον τύχη και πέσει σε αστράτευτο γιατρό.

Η αλήθεια είναι, ότι μη στρατευμένη, "άδολη" τέχνη, δεν υπάρχει. Ακόμα και οι δημιουργοί που δεν είναι συνειδητά τοποθετημένοι υπέρ της μιας ή της άλλης ιδεολογίας ή πολιτικής έχουν ιδέες, πεποιθήσεις, αισθήματα, συμπάθειες και αντιπάθειες, επιρροές που δέχονται αδιάκοπα από το γύρω κόσμο, έχουν μια συγκεκριμένη ταξική θέση από την οποία βλέπουν τα συμφέροντά τους στην κοινωνία.

Κι όπως έλεγε ο Γιάννης Ρίτσος «οι στρατευμένοι της αποστράτευσης, εκείνοι που κάνουν απολίτικη τέχνη, στην πραγματικότητα κάνουν τέχνη πολιτική, γιατί καλλιεργούν την παθητικότητα και τον συμβιβασμό με την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων».

Βεβαια με τους ισχυρισμούς των κάθε λογής στρατευμένων στην ψευτιά και τη διαιώνιση της εκμετάλλευσης θεωρητικών και φιλολογικών εκπροσώπων της αστικής τάξης, κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να μην αποκτήσουν οι εργαζόμενοι τους δικούς της καλλιτέχνες. Βλέπετε γύρω σας την προσφορά της υποκουλτούρας του εφήμερου, του ευπώλητο, που λανσάρεται ως σύγχρονο, μοντέρνο που όμως είναι συμπύκνωμα και παράγωγο της σήψης αυτού του βάρβαρου εκμεταλλευτικού συστήματος. Αποτελούν σάπια τροφή, που στοχεύει να κακοφορμίσει ο νους, να θολώσει το τοπίο, για να μη κατανοήσουν οι άνθρωποι της πραγματικές αίτιες που στρεβλώνουν την υπόσταση και τη δύναμη του ανθρώπου.

Όταν ακούτε πως «η  Τέχνη δεν μπορεί να είναι "καθαρή"», τότε είναι σαν να σας λένε πως το βρώμικο νερό, εφ’ όσον εχει πιστοποιητικό καταλληλότητας, μπορείς και να το πιείς!!!!

Αγαπητοί φίλοι και φίλες

Η τέχνη είναι γνώση, αποτυπώνει την διαχρονική διαδρομή του ανθρώπου εκατομμύρια χρόνια πριν. Από τις βραχογραφίες στις σπηλιές της Αλταμίρα έως και σήμερα πορεύεται μαζί με τα πάθη, τις χαρες, τις λύπες και τις αναγκες των λαών. Διαρκώς επανατοποθετείται στην μορφή και το περιεχόμενο και ακολουθεί τους νόμους της εξέλιξης, τη επιστήμης και της τεχνολογίας. Αλλωστε όλα τα αγαθά γύρω μας, δημιουργία των άνθρώπων είναι και δει της τάξης των εργαζομένων.

Οσο ανούσια και φτωχή είναι η υποτιθέμενη μη στρατευμένη τέχνη, η τέχνη που εξαιρεί από το πεδίο των ενδιαφερόντων της τα βασικά στοιχεία που καθορίζουν την κοινωνική ζωή, όπως η οικονομία και η πολιτική, άλλο τόσο είναι και η τέχνη που βασίζεται σε έτοιμα προκατασκευασμένα σχήματα και φορμαλιστικούς ευρυματισμούς.

Η τέχνη που δεν αντιμετωπίζεται από τον ίδιο το δημιουργό ως μορφή εργασίας, ως πράξη δημιουργική, που αναζητά με τόλμη να δώσει κάτι παραπάνω απ' αυτά που ήδη ξέρουμε, δεν εκπληρώνει την αποστολή της.

Τι εννοούμε όμως καινούριο;  

Θα έλεγα πως η τέχνη και οι καλλιτέχνες οφείλουν να υποστηρίζουν το νέο στην πάλη του με το παλιό, σε συνθήκες που διαρκώς μεταβάλλονται, σε συνθήκες όπου υπάρχουν αντιφάσεις, αντιθέσεις, κίνηση. Στον αγώνα του αυτό ο καλλιτέχνης, θα πρέπει να προκαλεί τη συμμετοχή του κοινού του.

Αυτό βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση, με την εμπορική, αγοραία - εμπορική πρακτική, που πασχίζει, να μας γλιτώσει δηλαδή από τον κόπο να σκεφτόμαστε. Εδώ λοιπόν έρχεται ο ουσιαστικός, ο πραγματικός δημιουργός, οποίος θα πρέπει, να μη δίνει έτοιμη μασημένη τροφή και στο πιάτο τις λύσεις, όμως οφείλει να προσέχει και να διαφυλάσσει την  ενότητα ανάμεσα στη μορφή και το περιεχόμενο.

Αν ο δημιουργός δώσει την έμφασή του στη μορφή, σύμφωνα μάλιστα και με τις επιταγές της αστικής αισθητικής, τότε το έργο του θα ξεπέσει στο φορμαλισμό, μπορεί προσωρινά να προκαλέσει κάποια αισθήματα, αλλά τελικά θα είναι στείρο και νεκρό.

Μορφή και περιεχόμενο είναι διαλεκτικό ζεύγος.

Χρειάζεται να κατέχει κανείς καλά τα μέσα του για να μπορεί να εκφράζει νέα πράγματα με τρόπο αισθητικό.

Οι σημερινοί καλλιτέχνες - δημιουργοί διαθέτουν σπουδαία εργαλεία για να ανταποκριθούν στο σύγχρονο κοινωνικό ρόλο τους.

Η ουσία είναι, ότι υπάρχουν δύο δρόμοι μπροστά μας, όπως και στον κάθε άνθρωπο:

Ο ένας είναι να αφήσουμε τα πράγματα όπως τα βρήκαμε κι ο άλλος να τα αλλάξουμε.

Ο δεύτερος είναι δρόμος δύσβατος με πολλά αγκάθια.

Αλλά ας μην ξεχνάμε όμως, πως αυτόν το δρόμο και μόνον αυτόν, σέβεται ο χρόνος.

Οι πιο μεγάλες, οι πρωτοπόρες μορφές στο χώρο της τέχνης της εποχής μας, όχι τυχαία, ανήκαν στο χώρο  της πολιτικής και κοινωνικής πρωτοπορίας, για ένα κόσμο ίσο προς ίσο, εραστές του αδυνάτου που γίνεται δυνατό και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος.